*Dr. Mahfi Eğilmez
Sonunda beklenen oldu ve 1 USD = 1 Euro paritesi gerçekleşti. Euro birinci sefer fiilen sirkülasyona girdiği 1 Ocak 2002’de 1,17 USD denkliğiyle başlamıştı. Paritenin en yüksek olduğu tarih 3 Mart 2008’dir (1 Euro = 1,57 USD.) Global krizle birlikte düşüşe geçen Euro, ilerleyen periyotta toparlanarak yükseldiyse de hiçbir vakit tarihi doruğuna yaklaşamadı. 2022 yılı başında parite 1,13 idi. 13 Temmuz prestijiyle 1 Euro = 1,0022 USD seviyesine gerilemiş bulunuyor.
Fed’in faiz artırımlarının dolara paha kazandırması sadece euro ile hudutlu değil. Dolar endeksindeki gelişim doların bütün paralara karşı kıymet kazandığını gösteriyor. 2022’ye girerken 95,7 olan Dolar Endeksi (DXY) 13 Temmuz itibarıyla108,3 seviyesinde bulunuyor (son 20 yılın tepesi.) Dolar endeksinin 108,3 olması doların, endekste bulunan 6 para ünitesine nazaran (Euro, Yen, Pound, Kanada Doları, İsveç Kronu ve İsviçre Frangı) yüzde 8,3 daha bedelli olduğunu gösterir.
ABD iktisadının başta enflasyon olmak üzere birçok dertle karşı karşıya olmasına rağmen doların öteki para ünitelerine nazaran kıymet kazanmasının birtakım nedenleri var. Bunların başında ABD merkez bankası Fed’e duyulan itimat geliyor. Fed, birtakım kararlarında geç kalsa da yanlışsız siyasetleri uygulama konusunda bekleneni yapıyor ve sürprizlere yer vermiyor. Bu yaklaşımı Fed’in prestijini yükseltiyor ve açıklamalarına sağlam kılıyor. Böylelikle ‘açık sözlülük politikasını’ rahatlıkla uygulayarak beklentileri etkilemeyi başarabiliyor. İkincisi Fed, bana nazaran biraz geç kalmış olsa da, faizleri yükseltmeye başladı. Bu atağının sonucu olarak iki kazanım elde etti: (1) Dolar, öbür paralara nazaran paha kazanmaya başladı. (2) Fed, fiyat istikrarını siyasete kurban etmeyeceğini göstererek prestijini daha da artırdı.
Parite; iki ülke parasının karşılıklı bedelini gösteren bir sayıdır. Örneğin euro ile doların karşılıklı pahasını gösteren sayıya parite deniyor. Pariteden sağlanan kar yahut uğranılan ziyanı anlatabilmek için Türkiye açısından şöyle bir formül yazabiliriz:
(ihracat + turizm ve öteki görünmeyen kalemler gelirleri) – (ithalat + dış borç anapara ve faiz ödemeleri)
İhracatta euro ve doların tartısı aşağı üst eşittir: 2021 sonuçlarına nazaran 225 milyar dolarlık ihracatımızın yüzde 46’sı euroyla yüzde 47’si dolarla, kalanı da öbür para üniteleriyle yapılmıştır.
Turizm ve öbür görünmeyen kalem gelirlerimizin (navlun, sigorta vb.) yüzde 70’e yakını euro cinsinden elde ediliyor. Buna nazaran birinci parantez açısından istikrar euro lehine çıkıyor.
2021 sonuçlarına nazaran toplam 271 milyar dolarlık ithalatımızın yüzde 48’i euroyla, yüzde 45’i dolarla yapılmış görünüyor.
Aynı yılda yapılan dış borç ödemesinin yüzde 60’a yakını dolarla, yüzde 30’a yakını euroyla ve kalanı öteki para ünitelerinden oluştuğuna nazaran ikinci parantez içindekiler açısından tartı dolarda bulunuyor.
Bu çerçevede:
Euro’nun dolardan daha pahalı olduğu geçtiğimiz 20 yılda Türkiye parite yararı elde ediyordu.
Bugünlerde Euro = USD olduğu için Türkiye nötr duruma gelmiş görünse de geçmişle karşılaştırarak bakarsak artık parite karı elde edemeyeceği için kayıpla karşı karşıya bulunuyor.
Eğer dolar euroyu geçerse o vakit Türkiye bu bağda önemli parite ziyanı yaşayacak demektir.
Türkiye ile emsal durumda olan yani ihracatının ya da dövizli gelirinin yükü euroyla buna karşılık dövizli masrafları ve dış borç ödemelerinin yükü dolarla olan şirketler için de birebir kayıp ortaya çıkıyor.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan motamot alınmıştır.
