Uygulanmaya başladığında Türkiye’de yenilenebilir güç bölümünün önünü açan YEKDEM, sistemde yapılan değişiklikler ve ülke kredi risk priminin (CDS) yükselmesi nedeniyle cazibesini yitiriyor.
Yapılan son ihalelere yabancı iştiraki olmadı. Yerli sermaye ise yatırım iştahını kaybetmekten şikayetçi. Dal temsilcileri, değişen mevzuatla birlikte yabancı yatırımcının yapılan son YEKA ihalelerine katılmadığını belirterek, “TL bazlı ihalelere yabancı ilgi göstermiyor” dedi.
Dünya gazetesinden Erkan Çakan’ın haberine nazaran, TL’ye dönülmesinden sonra 2021 ve 2022 yılında yapılan ihalelerde yabancı yatırımcının paydaşlık yahut direk yatırımı bulunmuyor.
Geçen yıl 24-27 Mayıs’ta yapılan YEKA GES-3 ihalesinde 74 adet GES’i 30 şirket kazandı. Bu şirketler ortasında yabancı yatırımcı yok. Yakın vakitte yapılan YEKA GES-4’ün 1 ve 2’nci kısım müsabakalarına da yabancı yatırımcı yer almadı.
YEKDEM başlangıçta ağır ilgi çekmişti
Özellikle Rusya-Ukrayna savaşıyla öne çıkan güç krizi, dikkatleri yenilenebilir kaynaklara yöneltti. Yenilenebilir Güç Kaynakları Destekleme Düzeneği (YEKDEM), bu devirde Türkiye’nin son yıllarda bu alanda önemliyatırımlar yapılmasına öncülük etmiş ve milletlerarası sermayenin de dikkatini çekmişti. Lakin, YEKDEM düzeneğinde yapılan değişiklikler, ihalelerin TL bazlı olarak yapılması, bunların yanı sıra Türkiye kredi risk primi CDS’nin tarihi düzeylere yükselmesi, sisteme olan ilgiyi düşürdü. Yabancı firmaların bu nedenle ihalelere katılmamaya başladığı, yerli firmaların da emsal şikâyetlerde bulundukları belirtiliyor. Son olarak 28 ve 29 Haziran’da yapılan YEKA ihalelerine de yabancı firma iştiraki olmadı.
Sektörde yatırımlar yavaşladı
Konuyla ilgili Yenilenebilir Enerjiyatırımcıları Derneği (GÜYAD) Lideri Cem Özkök, yerli ve yabancı yatırımcının son periyotta yenilenebilir enerjiyatırımlardan “kaçtığını” belirterek “Yapılan ihalelere ve kamunun piyasa raporlarına bakın. Kaç tane yeni direkt yabancı yatırımcı YEKA ihalelerine girmiş? Yeniyatırım yapmış? İhalelerimizi ısrarla TL bazlı yapıyoruz. Bu ihalelere yabancı yatırımcının ilgisi olmadığını gördük” dedi. Özkök şöyle konuştu: “Yapılan son mevzuat düzenlemeleri dalda yatırımları yavaşlattı. Yakın vadede de yeniyatırımları geciktirecek. Meğer 1. YEKDEM sistemi, elektrik üretiminde ithal kaynaklar yerine yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımının özendirilmesi emeline hizmet etmiş ve başarılı olmuştu.”
“TL bazlı projelerin tamamlanması çok zor”
YEKDEM sisteminin TL bazlı çalışmaya başlamasından sonra piyasada beklenen yatırım ivmesinin sağlanamadığını söz eden Özkök, “Türkiye’nin yenilenebilir güç dalı yabancı yatırımcı tarafından ilgi duyulan ve krizlere karşın proje finansmanı bulma mümkünlüğü olan yegane daldır. YEKA ihalelerine bakıyorsunuz, bütün iktisat kurallarını kırarak aykırı korelasyon gösteriyor. Fakat bir manası olmalı değil mi? Manası şu; şartnamedeki eskalasyonla satış sayıları projenin finansmanını ve yapılabilirliğini sağlayan bir noktaya gelmedikçe bu santraller devreye giremeyecek. Dolar bazlı yapılan ihalelerin bile 5 yıldan evvel sisteme bağlanamadığı düşünülecek olursa, eskalasyona tabi TL satış fiyatlarına sahip olan projelerin vaktinde devreye girmesi daha zor” dedi.
“Sadece yatırımcıyı değil piyasa oyuncusunu da kaçırıyoruz”
TEİAŞ datalarına nazaran Türkiye’nin bu yılın Mayıs ayında toplam heyeti kapasitesinin 100 bin 666 MW olduğunu tabir eden Özkök, “2022’ye toplam 99.819 MW ile girmiştik. Yüzde 0,85’lik bir artış var. Yürürlükteki önlisans adediyatırımcı davranışını bize gösterir. EPDK raporlarına baktığımızda ocak ayında 1 tane müracaat olmuş ve yürürlükte 231 adet ön lisans varmış, şubat ayında ise 3 müracaat, mart ayında 2 müracaat olmuş. Yürürlükteki önlisans adedine bakacak olursak şubatta 230, martta ise 227 adet. Proje havuzuna yeni giriş olmadığı için havuz azalıyor.
Yaniyatırım yapmak isteyen yatırımcı yok” diye konuştu. Tüketimin artmasına rağmen tüketimi karşılayacak potansiyel santral havuzunun boşaldığını söyleyen Özkök, “Yeni lisans alanlar var ancak lisans iptalleri, yani piyasadan çıkış da var. Piyasadaki oyuncu sayısı da azalıyor. Sayıların bize söylediklerini hakikat yorumlamak gerek. Yalnızca yatırımcıyı değil piyasa oyuncusunu da kaçırıyoruz” dedi.
YEKDEM revize edilmeli
GENSED Lideri Halil Demirdağ yükselen risk priminin yabancı yatırımcıyı kaçırdığını, yerliyatırımcının da fi nansman bulmak da zorlandığını anlattı. Demirdağ, “Uluslararası fi nans kuruluşları kredi verirken ülkenin risk primine nazaran kredi veriyor. Yerliyatırımcı da uygun kredi bulamıyor. Tekrar yenilenebilir güçte yatırımların artması için ülke risk priminin düşmesi ve YEKDEM düzeneğinin aktüel kurallara nazaran revize edilmesi gerekir” dedi.
