Son günlerde bilhassa toplumsal medyada ortaya çıkan manzaralarla toplumun her kısmında reaksiyonla karşılanan akran zorbalığının daha çok okul ortamında yaşandığını belirten Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, yapılan birçok çalışma sonucunda 5 ortak zorba davranışının ortaya konulduğunu söyledi. Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbanın kurbana ziyan verme niyeti ile zorbalığı yaptığını, atağın tekrarlayıcı özellikte olduğunu, kurbanın, zorbayı tahrik etmeden sözel ve fizikî saldırganlığa uğradığını, zorbalığın, kurbanın da yer aldığı toplumsal küme içerisinde meydana geldiğini ve zorba ile kurban ortasında güç dengesizliği olduğunu söyledi.
Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, son günlerde gençler ortasında yaşanan akran zorbalığına ait değerlendirmede bulundu.
Akran zorbalığı daha çok okulda yaşanıyor
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, akran zorbalığını “okul içinde yahut dış ortamda kişinin kendi yaştaşı yahut benzeri yaşta bulunan bireyler tarafından fizikî, sözel, ruhsal yahut ekonomik istismara uğratılması durumu” olarak tanımladı. Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ancak günümüzde akran zorbalığı okul dışından ya da okul yolundan fazla daha çok okul içinde meydana gelen bir davranıştır.” dedi.
Zorbalığa maruz kalma birinci yıllarda görülüyor
Akran zorbalığının karmaşık toplumsal süreçleri, toplumsal alakaları ve tesirli bağlantısı içerdiğini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Okulun büyüklüğü, bulunduğu bölge, öğrencilerin sosyoekonomik seviyeleri çoklukla bu durumların sıklığında rastgele bir farklılık yaratmamakta ise de sıklıkla zorbalığa maruz kalma riski okulun birinci yıllarında görülürken, zorbalar da daha çok son sınıflar da bulunmaktadır. Çoğunlukla daha küçük yaşta ve bedence zayıf çocuklar zorba tarafından mağdur olarak seçilirken, direkt fizikî zorbalığa maruz kalma daha çok erkek öğrenciler de görülmektedir.” dedi.
Zorbalığın pek çok çeşidi bulunuyor
Akran zorbalığı içerisinde pek çok davranışın yer aldığını tabir eden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Akran zorbalığı kapsamında bedellendirilen davranışlar, itme, tekme atma ve dürtme formunda fizikî ya da tehdit etme, alay etme, sataşma ve lakap takma üzere sözel olarak ortaya çıkabileceği üzere toplumsal dışlama ve kasıtlı olarak kümenin dışına itme formunda de yaşanabilmektedir.” dedi.
Zorbaca davrananlar zorbalığa da maruz kalıyor
Araştırmacıların başlangıçta zorbalık yapan kişi ya da bireyleri “zorba”, zorbalığa maruz kalan şahısları de “kurban” olarak tanımladığını belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ancak daha sonradan yapılan çalışmalar, bu sınıflamanın durumunu kolaylaştırdığını ve çocukların büyük kısmının hem öteki çocuklara zorbaca davranışlarda bulunduğunu hem de kendilerinin zorbaca davranışlara maruz kaldığını göstermektedir.” dedi.
Zorbalar ekseriyetle erkek, fizikî olarak güçlü oluyor
Yalnızca zorba kümesinde yer alanlarla ile ilgili karakteristik özellikler belirlemenin daha güç olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Zorbalarla ilgili klasik kanılar zorbaların, erkek, fizikî açıdan güçlü, akademik taraftan pek de başarılı olmayan ve çatışmalarını şiddet kullanarak çözemeye çalışan çocuklar olduğu istikametindedir.” dedi.
Kurbanın yaşadığı badireyi göstermesi zorba davranışı pekiştiriyor
Genel olarak zorba olanların empatik eğilimlerinin başkalarından daha düşük olduğunun varsayıldığını kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Bu nedenle de zorbaların çok az vicdan azabı yaşadıkları ile ilgili bilgiler genelde yer almaktadır. Lakin ileri sürülen bu varsayımı doğrulamak için yapılan araştırmaların, sonuçlarının dengeli olmadığı görülmektedir. Yapılan kimi çalışmalar zorbaların, toplumsal yeterliklerinin son derece fazla olduğunu ve zorbaların, başkalarının kanılarını manipüle edebilme ve manaya maharetine sahip olduğunu belirtmektedir. Gerçekten yapılan kimi çalışmalar da kurbanın yaşadığı badireyi göstermesinin zorbanın davranışlarının daha çabuk pekişmesine neden olduğu istikametindedir.” dedi.
Zorbalık 5 farklı çeşitte incelenebilir
Bu zorba karekterindeki araştırmalarda ortaya çıkan farklılıkların akran zorbalığınını 5 temel kuramsal yaklaşımla ele alınması gerektiğine sebep olduğunu kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbalığın 5 başka tıpta incelenebileceğini belirterek şunları söyledi:
Öğrenciler ortasındaki ferdî farkların bir sonucu olarak zorbalık: Bu görüşe nazaran zorbalık fizikî ve/veya ruhsal güçleri farklı öğrencilerin müsabakası sonucu ortaya çıkar. Güçlü olan zayıf olanın üzerine baskı uygulama güdüsü ile davranışa geçer.
Gelişimsel bir süreç olarak zorbalık: Bu görüşe nazaran zorbalık erken çocuklukta, oburlarının yanında kendi varlığını gösterebilmek ve toplumsal baskınlık kurabilmek emeliyle başlar. Örneğin; kendisinden güçsüz olana vurur, tekme atar. Bu durum evrim kuramıyla da uyumludur ve zorbalığı rekabet içeren bir dünyada hayatta kalmanın bir yolu olarak kullanılması mümkündür. Fakat yıllar geçtikçe beşerler zorbalığı sözel yahut dolaylı olarak daha toplumsal yollarla gerçekleştirmeye başlarlar.
Sosyo-Kültürel bir olgu olarak zorbalık: Bu görüş zorbalığı farklı güçlerdeki toplumsal kümelerin varlığı ile açıklar. Burada kelamı edilen farklılıklar lisan, din, cinsiyet, ırk, etnik küme ve toplumsal sınıf üzere tarihi ve kültürel farklılıklardır. Bu değişkenler açısından baskın kümeye dâhil olanlar başkalarına zorbalık yapma eğilimi taşırlar. Bunlar içinde en çok üzerinde durulan cinsiyet değişkenidir. Toplum genel olarak ataerkildir ve erkeklerin bayanlardan daha güçlü olduğu tarafında toplumsal bir inanç bulunmaktadır. Bu nedenle zorbaların daha çok erkeklerden oluştuğunu ortaya koyan araştırma bulgusu mevcuttur.
Okuldaki akran baskısına bağlı olarak zorbalık: Bu görüş sosyo-kültürel yaklaşıma yakındır, zira zorbalığı toplumsal bağlam içinde ele almaktadır. Lakin burada toplumsal bağlam cinsiyet, ırk, sınıf farkı üzere değişkenlerle değil, toplumdaki öteki şahısların davranışlarıyla kontaklı olarak açıklanmaktadır. Bir akran kümesi içinde bulunan öğrenci o kümenin kurallarına ve davranışlarına uyumlu davranarak zorbalık yapmaya başlayabilir. Ekseriyetle ortak gaye ve ilgiler çerçevesinde bir ortaya gelen bu küme üyelerine dayanak verirken dışta kalanlar için bir tehdit oluştururlar.
Onarıcı adalet açısından zorbalık: Bu yaklaşım zorbaların kendisini bulunduğu toplumsal yapıyla bütünleşmiş olarak görmediğini ve okulda düzgün bir yere sahip olduğunu düşünmediğini öne sürmektedir. Böylelikle haksızlığa uğradıklarını düşündükleri bu toplumsal yapıda adaleti kendileri sağlamak ve değersizlik hislerinin üstesinden gelmek üzere zorbalık yapmaya başlarlar.
5 ortak zorba davranışı var
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, yapılan birçok çalışma sonucunda 5 ortak zorba davranışının ortaya konulduğunu belirterek bunları da şöyle sıraladı:
- Zorba, kurbana ziyan verme niyeti ile zorbalığı yapar,
- Kurbana yönelik akın, tekrarlayıcı özelliktedir,
- Kurban, zorbayı tahrik etmese de sözel ve fizikî saldırganlığa uğrar
- Zorbalık, kurbanın da yer aldığı toplumsal küme içerisinde meydana gelir,
- Zorba ile kurban ortasında güç dengesizliği vardır.
Ailesel davranış ve tavır yanlışları tesirli oluyor
Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, zorbalık uygulayan gençlerin ailesel özelliklerine bakıldığında çoklukla, çocuğa birincil olarak bakan bireyler tarafından çocuğa ilgisiz davranılması, göz yumucu aile yapısı, çocuğun davranışlarına yönelik az kural yahut hudut koyan aile yapısı, aile tarafından çocuğun toplumdan izole edilmesi ve faal toplumsal hayatın engellenmesi üzere ortak özellikler olduğunu söyledi.
Sıkıntılı ebeveyn tavırlarının da zorba davranışlarda bulunan bireylerin ortak özelliklerinden biri olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Ebeveynler ortasında çatışma olması ve ahengin olmaması, ailenin uygun olmayan disiplin formülleri kullanması, yapılan yanlışın çok üstünde cezalar vermesi, saldırgan davranışları çocuğa aktarması ve cesaretlendirmesi, otorite figürü olarak çocuğu çok denetim altında tutma, cezalandırma ve konutta çok kurallar, standartlar belirleme ve bunları uygulama, durumları ortaya çıkmaktadır.” dedi.
Daha düşük ailesel takviye alıyorlar
Akran zorbalığı ile ilgili çalışmalarda zorba ve kurbanların, zorbalığa katılmayanlara nazaran daha düşük ailesel dayanak bildirdiklerinin görüldüğünü kaydeden Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, “Sıcak ve destekleyici ailelere sahip olan çocukların, daha az akran zorbalığına uğradığı, uyguladığı ve bu ailelerde bulunan çocukların zorbalık mağduriyeti sonrası doğabilecek meselelerle daha düzgün baş edebildikleri bildirilmiştir. Daha destekleyici aile ortamında bulunan ve akran zorbalığına uğrayan çocukların, daha az destekleyici aile ortamında bulunanlara nazaran daha az duygusal ve davranışsal meseleler gösterdikleri belirtilmiştir. Bu bakımdan akran zorbalığına uğratan ve uğrayan çocukların ailelerine de kesinlikle dayanak verilmelidir.” diye konuştu.
